‘Duurzaamste tandarts’ Edwin Wiersema: ‘Nul op de meter lukt makkelijk’

donderdag 10 december 2020

timer 7 min

De tandartspraktijk van Edwin Wiersema in Westerbork geldt als een van de duurzaamste van Nederland. In zijn streven naar circulair bouwen, het minimaliseren van energiegebruik, verkeersbewegingen en afval gaat hij dan ook heel ver. Wiersema deelde zijn ervaringen in de vorm van 35 maatregelen tijdens de online Dag van de Praktijkhouder over duurzaamheid in de eerste lijn (17 november). 'In de tandheelkunde hoort het niet om geld te gaan.’

Edwin Wiersema (64) studeerde in 1983 af als tandarts. Na lang sparen bouwde hij in 2013 zijn duurzame praktijk in Westerbork - en die is, volgens een recente masterscriptie, nog altijd de duurzaamste van het land.

Wiersema: ‘Ik ben al veertig jaar bezig met natuur en milieu. Toen ik de kans kreeg, in 2012, besloot ik zo duurzaam mogelijk een nieuwe praktijk te bouwen, daar had ik ook lang voor gespaard. Duurzaamheid betekent dat je een zo klein mogelijke ecologische footprint achterlaat.’

'Minimale footprint'

Om die minimale footprint te bereiken baseerde Wiersema de nieuwbouw en de praktijkvoering op uitgangspunten als:

het vermijden van verkeersbewegingen bij de bouw, van patiënten, personeel en leveranciers,
de bouw met zoveel mogelijk duurzame materialen,
inzet op maximale energiebesparing en eigen energievoorziening,
inzet op minimale verspilling en maximaal hergebruik van materiaal,
veel aandacht voor milieubewustwording in en om de praktijk.

‘Belachelijk dikke schuimlaag’

Wiersema wilde zo veel mogelijk zonnepanelen aanleggen, om volledig in de eigen energiebehoefte te voorzien. ‘Die plek vonden we op het industrieterrein van Westerbork tegen de bebouwde kom. Daar konden we een praktijk bouwen met 100 zonnepanelen, op een zogeheten ‘lessenaarsdak’ waar er in totaal 150 op passen.’ Eerst bouwde de aannemer het dak met een stalen constructie, met daarbinnen kalkstenenmuren die aan de buitenkant werden geïsoleerd met een liefst 20 cm dikke schuimlaag. ‘Een belachelijke dikke schuimlaag, maar dat is nu eenmaal mijn visie’, zegt Wiersema met trots.

‘Platte aquariumramen’

Wiersema gebruikte bij de bouw vooral staal, steen en aluminium kozijnen. ‘Aluminium is niet het meest energievriendelijke materiaal, maar het heeft totaal geen onderhoud nodig. Als daar condens op neerslaat, weet je meteen dat je te weinig aan ventilatie doet, maar dat is in zes jaar nog nooit gebeurd. Het warmteverlies van de kozijnen en de rest van het pand is verwaarloosbaar, zo blijkt uit onderzoek met een warmtecamera.’ Het pand is uitgevoerd met zo min mogelijk ramen, met driedubbel glas. ‘We kozen voor zogeheten platte aquariumramen, die weinig warmteverlies hebben, maar waardoor bezoekers in de wachtkamer toch 180 graden uitzicht rondom hebben.’

‘Kies luchtverwarming’

Voor de verwarming koos Wiersema voor een luchtwarmtepomp. ‘Vloerverwarming is ongelooflijk traag, terwijl alle apparatuur ook een enorme warmte afgeeft. Na een paar uur moet er dan ook gekoeld worden, dan is er weer een airco nodig. De sterilisatieruimte hebben we midden in de praktijk geplaatst omdat deze veel warmte afgeeft. Als de temperatuur daar boven de 25 graden komt, gaat de afzuiging aan.’ De lucht wordt op een aantal punten in de praktijk afgezogen. Met een kruiswisselaar wordt 90 procent van de ventilatiewarmte gebruikt om de verse lucht weer voor te verwarmen.

‘Kies de goedkoopste LEDs’

De verlichting in het pand bestaat geheel uit LED-verlichting. Ook hierbij heeft Wiersema wel een paar tips. ‘Als je de LEDs vervangt, moet je nu als gevolg van veiligheidsvoorschriften ook de complete armaturen vervangen. Na lang zoeken vond ik hele goedkope downlighters die veel lichter zijn en maar 10 euro kosten in plaats van de oorspronkelijke 80 euro. Kies dus voor de allergoedkoopste, omdat er veel minder materiaal in is verwerkt.’

Wiersema heeft een heel eigen wijze van met afval omgaan. ‘Een hoofdthema is dat je een bij disposables een balans vindt tussen patiëntveiligheid en duurzaamheid. We gebruiken geen wegwerp afzuigers, maar steriliseerbare afzuigers.’ En zo verzon Wiersema nog meer oplossingen om de hoeveelheid afval terug te dringen, als zo weinig mogelijk printen, heel kleine spoelbekertjes van karton en niet geplastificeerde servetten voor de patiënt.

‘Gekte met al die busjes’

Om het aantal verkeersbewegingen bij de bouw te minimaliseren koos Wiersema een aannemer die gevestigd was aan de overkant van zijn straat. ‘Hij wilde zelf ook heel graag meedenken aan duurzame oplossingen. Ik wilde niet meedoen aan die gekte van al die busjes met bouwvakkers, die je bij ons over de A28 voortdurend van noord naar zuid en andersom ziet rijden. Dat is niet alleen een gevolg van Europese aanbestedingen, maar ook van puur op prijs kiezen.’

Daarnaast probeert Wiersema het verkeer van en naar de praktijk te beperken. ‘We proberen personeel van zo dichtbij mogelijk aan te nemen. Dat betekent minder kilometers, met als bijkomend voordeel ook minder reiskostenvergoeding. Daarbij kiezen we liever voor personeel dat hele dagen werkt, omdat zij minder kilometers maken. Hetzelfde geldt voor patiënten: we proberen geen mensen van ver weg aan te nemen.’

‘Hele gezin ineens’

Ook nodigt Wiersema bij voorkeur het hele gezin tegelijk uit, zodat ook zo de verkeersbewegingen worden beperkt. ‘We proberen controle en verrichtingen altijd te combineren. Ook laten we bijvoorbeeld vader, moeder en twee kinderen in een keer komen. Ze krijgen dan een afspraak van anderhalf uur of een half uur, als ze bijna nooit gaatjes of problemen hebben. Van heel veel patiënten weet je wel hoeveel tijd ze nodig hebben. Het scheelt voor de duurzaamheid veel kilometers en voor de patiënten heel veel ergernis dat ze weer terug moeten komen. Ook aan gebruiksmaterialen en desinfectie scheelt dat veel als de patiënt in de stoel kan blijven voor de behandeling. Behandelingen lopen soms uit, maar patiënten hebben dat liever dan nog een keer terugkomen.’

‘Wees betuttelend’

In de dagelijkse praktijk probeert Wiersema zijn duurzaamheidsvisie ook uit te dragen. ‘Bijvoorbeeld door opmerkingen over autogebruik. Als dat soms betuttelend overkomt, is dat maar zo. Ja jongens, we leven met zijn allen op een aardkloot en dat gaat nu niet zo best. Zelf ga ik altijd op de fiets, maar ik woon dan ook maar op 500 meter van mijn praktijk. Zo ben ik ook vegetariër geworden en dat is hele vermindering van je CO2-footprint. Ik vind dat een tandarts best ook voedingsadviezen mag geven.’ In de wachtkamer vinden patiënten vooral lectuur over natuur en milieu.

‘Wel nul op de meter’

Geld speelde bij de keuze voor duurzaamheid een zeer ondergeschikte rol, benadrukte Wiersema diverse keren. ‘Soms kies ik ook voor een optie die geld kost en dat doe ik met overtuiging. Mijn vorige praktijk was heel klein behuisd en bij de nieuwe praktijk wilde ik alles zo maximaal duurzaam doen. Met subsidies heb ik me nauwelijks beziggehouden, daar moet je je niet op blindstaren. Zonnepanelen verdien je in tien jaar altijd terug. We hebben zeker nul op de meter en houden honderden euro’s per jaar over aan stroom. Als je op het eind van het jaar wat meer overhoudt, kun je dat bijvoorbeeld apart zetten en investeren, zoals in LED-verlichting. Maar in de tandheelkunde hoort het niet om geld te gaan.’

Links: