Onderzoek ‘Verduurzaming in de eerstelijnszorg’: ‘Er kan meer dan nu wordt gedaan’

De onderzoekers van Rebel Group spraken voor hun onderzoek ‘Verduurzaming in de eerstelijnszorg’ met de brancheorganisaties en experts op het gebied van verduurzaming. Ook interviewden ze zorgprofessionals met een ‘best practice’ en zetten ze twee maanden lang een vragenlijst uit via online mediakanalen in de eerste lijn zoals MedischOndernemen. 434 zorgprofessionals vulden de vragenlijst in: 62% vanuit de huisartsenzorg, 30% vanuit de mondzorg en 7% uit andere sectoren.

Koplopers

De onderzoekers onderscheiden, vanuit de Green Deal Zorg, vijf groepen maatregelen die kansrijk zijn: energiebesparing, duurzame energie, circulariteit, medicijnafval voorkomen, bijdragen aan een duurzame leefomgeving. In het rapport komen koplopers op al deze thema’s aan het woord. ‘Het gaat bij de koplopers niet alleen over energieneutrale praktijken, maar ook over circulair werken en een duurzamere leefomgeving’, vertelt Michiel Kort.

Uit het rapport komt naar voren dat de eerste lijn nog niet echt aan verduurzamen toekomt. Klopt dat?
‘Dat klopt, en daarbij speelt een variëteit aan redenen, zoals geen overzicht hebben en onvoldoende tijd om zich erin te verdiepen’, reageert Michiel Kort. ‘We zien veel kansen en we doen ook suggesties hoe die te verzilveren zijn.’

De terughoudendheid met duurzaamheid blijkt ook uit de respons van 434 deelnemers. Het aantal reacties lijkt niet zo groot?  
Michiel Kort: 'We hadden misschien meer verwacht, maar ten opzichte van eerdere onderzoeken is sprake van een hogere respons. En de respons is hoog genoeg om betrouwbare uitspraken te doen.' Tom Gommans: ‘Er zit wel enige vertekening in, omdat mensen met hart voor het thema de vragenlijst eerder zullen hebben ingevuld. Huisartsen worden vaak overspoeld met onderzoeken.’ 

Op welke terreinen is de meeste winst te behalen?
Tom Gommans: ‘Maatregelen rond energie besparen en duurzame energie zijn in mijn optiek het meest haalbaar. Die zijn heel concreet, zowel in wat het kost als wat het oplevert. Toch wordt dat nog in beperkte mate gedaan. De mogelijkheden voor ‘circulair werken’ zijn er wel, maar er is nog winst te behalen in de toegankelijkheid en beschikbaarheid van betaalbare duurzame alternatieven. Tandartsen vragen zich vaak af wat ze anders kunnen doen, in plaats van gebruikte materialen simpelweg weg te gooien. Het gesprek over richtlijnen en alternatieven van materialen vraagt daar een langere adem.’

‘Richtlijnen in de tandheelkunde zijn opgesteld vanuit hygiënisch oogpunt’, vult Kort aan. ‘Je kunt echt niet overal verduurzamen, maar de algemene opinie was wel dat er meer kan dan nu. Voordeel van de coronacrisis is dat je ziet dat schaarse materialen op een goede manier hergebruikt kunnen worden. Neem het steriliseren van mondkapjes, die je tot vijf keer toe kunt hergebruiken.’

Is er ook een stok achter de deur nodig?

Michiel Kort: ‘Bij praktijkeigenaren staat in deze tijd de aanpak van hun pand niet bovenaan de prioriteitenlijst, behalve als ze een nieuw pand zoeken. Er kan heel veel, maar zorgprofessionals zouden hierin wel ontzorgd moeten worden. Zo kan bij huisartsenpraktijken het Bouwteam van LHV worden ingeschakeld. Zij geven wel aan dat ze het lastig vinden om de goede verduurzamingsexpertise in te schakelen. We zouden ze graag linken aan het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg dat vanuit de Green Deal over de gebouwen voor de tweede lijn gaat. Voor private partijen zit hier ook een kans om de eerste lijn te helpen verduurzamen.’

De coronacrisis slurpt nu alle energie op in de zorg. Schuift duurzaamheid hierdoor niet naar de achtergrond?

Tom Gommans: ‘De obstakels om te verduurzamen zijn: gebrek aan overzicht in wat er kan en tijd en aandacht om dat uit te zoeken en uit te voeren. Die beperkingen waren er al voor de coronacrisis. Er zou dan iemand moeten zijn om je daarin te ontzorgen, die in jouw situatie bekijkt wat het kost en oplevert. Daar is een bepaalde markt voor, overheid en brancheverenigingen kunnen daarin een stimulerende rol spelen.’

‘We pleiten er daarom voor een pilot te starten waarin bijvoorbeeld tien praktijken gekoppeld worden aan marktpartijen die zowel advies als uitvoering op maat kunnen bieden. Partijen zijn er voldoende en via een pilot kunnen zij hun aanbod op die van eerstelijnspraktijken aanpassen. Zo kan er aanbod worden ontwikkeld, dat ze daarna ook aan anderen kunnen aanbieden. Dan blijkt dat verduurzaming ook kan zonder er al te veel tijd aan te besteden en dat het bovendien nog geld oplevert ook.’

Wat moet er nu gebeuren?

Michel Kort: ‘De volgende stap is dat betrokken partijen als VWS nadenken hoe deze uitkomsten te vertalen zijn in een agenda voor de eerste lijn, die aansluit bij de Green Deal Zorg. We merken dat brancheverenigingen, zorgprofessionals en experts elk een stap voorwaarts willen zetten, maar nog niet tot een gezamenlijke agenda komen. Ook brancheorganisaties zeggen nu dat ze meer willen doen aan duurzaamheid en zoeken naar een bijpassende agenda. Starten van zo’n pilot met marktpartijen hoeft niet heel veel te kosten. Het zou mooi zijn als de betrokken partijen, zoals VWS en de brancheorganisaties, dat met elkaar kunnen organiseren.’

Links: Rebel Group,  ‘Verduurzaming in de eerstelijnszorg. Een verkenning naar mogelijkheden, motivatie en stimulerende maatregelen’, MedischOndernemen,  Uitnodiging aan praktijken: doe mee aan onderzoek verduurzaming (milieu en klimaat) eerstelijnszorg 

Rebel Group, ‘Verduurzaming in de eerstelijnszorg. Een verkenning naar mogelijkheden, motivatie en stimulerende maatregelen’