Marcel Olde Rikkert (hoogleraar geriatrie): ‘Eerste lijn schakelde sneller dan ziekenhuizen naar variatie in de zorg’

Het kabinetsbeleid in de coronacrisis lijkt op een militair commando van ministers, virologen en ic-artsen, stelde prof. dr. Marcel Olde Rikkert  in een interview met onder meer De Gelderlander ( ‘Ze hebben alleen doden en ic-bedden geteld, alsof dat het enige is dat er toe doet’, 24 mei 2020 ). Alle prioriteit lag bij de behandeling van coronapatiënten, terwijl bijvoorbeeld 150.000 hartpatiënten zorg moeten missen, zo becijferde de Nederlandse Vereniging van Cardiologen .

In de ogen van Olde Rikkert bleef het beleid, na een eerste fase in de chaos waarin algemene maatregelen effectief zijn, eenzijdig gericht op het voorkomen van sterfgevallen, in plaats van ook op het welzijn van ouderen. ‘Je moet ook kijken naar de effecten op de kwaliteit van leven, kwaliteit van sterven en de eindfase van het leven in ogenschouw nemen.’ Inmiddels lijkt het kabinet de oproep van Olde Rikkert en brancheorganisaties als Actiz te hebben gehoord en is besloten tot een verruiming van de bezoekregeling in verpleeghuizen vanaf 15 juni .

Beperkte bewegingsruimte

Er werd standaard van uitgegaan dat ouderen pas corona konden hebben als ze minimaal 38 graden koorts hadden, terwijl de lichaamstemperatuur bij een hoogbejaarde soms een of zelfs twee graden lager ligt dan bij jongeren. Dit zorgde voor late behandeling en een snelle verspreiding van corona, met als gevolg  een paniekreactie waarbij alle verpleeghuizen op slot gingen. Daarmee is de bewegingsruimte van ouderen te radicaal beperkt, stelt Olde Rikkert. ‘Je ziet de conditie van ouderen achteruitgaan. Mensen worden kwetsbaarder, juist door de interventie. Voor mensen die niet in de ouderenzorg werken is het moeilijk te realiseren dat ouderen niet alleen tegen de dood opzien, maar juist zorgen hebben over hoe dat gebeurt.’

‘Meer mogelijk dan lockdown’

Hoog tijd om het landelijk beleid en de interventies van de verschillende medische specialismen in evenwicht te brengen, vindt Olde Rikkert. ‘Zoek evenwicht tussen het verminderen van risico en het verminderen van welzijn. Ga met elkaar praten, praat ook met afdelingen geriatrie als de onze. Bevraag elkaar, kijk naar andere praktijken. Dan blijkt ook dat er andere mogelijkheden zijn dan een volledige lockdown en quarantaine van afdelingen. Als je iedereen met dezelfde maatregel wilt bedienen, dan genereer je bijwerkingen. De algemene maatregel is gebaseerd op de risico’s voor de meest kwetsbaren. Dan leg je de lat heel hoog, wat lang niet voor iedereen nodig is.’

‘Er was vaak al een beperkte levensverwachting’

Passende zorg voor covid-patiënten is inmiddels best te organiseren, denkt Olde Rikkert. ‘Na de eerste twee tot vier weken werden er patronen zichtbaar, die eerder ook al in China en Italië te zien waren. Het zijn vooral kwetsbare ouderen die kortademig worden, die een IC nodig hebben. Verder groepen jongere mensen, die obesitas of hart- en longklachten hebben. Die gegevens waren al bekend uit China, uit studies rond co-morbiditeit en de kwetsbaarheid van ouderen. Als dat hier dezelfde kant opgaat, kun je ook een andere koers varen.’

‘Maak meer verschil’

Olde Rikkert pleit voor meer onderscheid op basis van kans op genezing bij patiënten. ‘In de geriatrie maken we verschil tussen patiënten waar we nog een kans zien op genezing, bij longontsteking bijvoorbeeld. We schatten in of iemand nog voldoende veerkracht heeft, of iemand nog mobiel is, nog trappen loopt, nog zelf boodschappen doet. Zo iemand kan veel sneller in een groep waarbij je nog een curatief beleid kunt voeren.

‘Bij iemand in een rolstoel, met jarenlang diabetes, die bij een lichte aortaklepvernauwing decompenseert, kiezen we een palliatief beleid. Als je dat weet kun je daarop anticiperen, maar iedere patiënt is nu vooral als een COVID-patiënt gezien. Dat is een ziektegerichte benadering bij het virus, en dat bestaat nu nog steeds. Maar eigenlijk heb je eenzelfde soort benadering nodig zoals die in de geriatrie voor andere aandoeningen bestaat.'

‘Eerste lijn schakelde goed’

De eerste lijn heeft daarin zeer goed geacteerd, denkt de Nijmeegse geriater op basis van observaties in zijn eigen regio. ‘We hebben twee keer week overlegd met vertegenwoordigers van de huisartsen, de palliatieve en langdurige zorg en ik deden mee. De eerste lijn heeft sneller dan de ziekenhuizen geschakeld om variatie aan te brengen in de zorg. De eerste lijn heeft zich bovendien snel gerealiseerd dat ze veel zorg thuis konden leveren. Niet altijd was het qua materieel mogelijk, maar de bereidheid om te schakelen en daarin samen op te trekken, was groot. Er is met patiënten overlegd wat er aan zorg met hun meervoudige aandoeningen mogelijk was.’

Dit is een verkorte weergave van het interview met Marcel Olde Rikkert dat in het MedischOndernemen 2 -2020 is verschenen.

Wilt u ook op de hoogte blijven van Medisch Ondernemen? Schrijf u hier in voor onze nieuwsbrieven Eerstelijn en Mondzorg .   

Foto: Marcel Olde Rikkert